مقدمه
اسپرینکلر یکی از تجهیزات اطفا حریق کاربردی و در عین حال حساس می‌باشد که در ساختمان‌های مختلفی اعم از مسکونی، تجاری، صنعتی و غیره مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرد. اسپرینکلرآتش نشانی، بر طبق استانداردهای ایمنی و کیفیت طراحی و تولید می‌شوند. در حقیقت بدنه این تجهیزات اطفای حریق اتوماتیک به گونه ای طراحی و تولید می‌شود تا به بهترین شکل ممکن عمل کنند. توجه به این نکته الزامی است که، هرگونه تغییر در ظاهر یا ساختار این تجهیزات می‌تواند باعث کاهش کارایی و عملکرد آن شود و خطرات جدی را به همراه داشته باشد. بنابراین، تغییراتی مانند رنگ زدن بدنه اسپرینکلر پس از تولید توسط مصرف کننده مجاز نمی‌باشد. چرا که این کار منجر به آسیب به نازل اسپرینکلر و عملکرد ناقص این تجهیز اطفای حریق می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود که از ایجاد هرگونه تغییر در بدنه اسپرینکلر به خصوص رنگ کردن بدنه و حباب شیشه‌ای آن جدا خودداری نمایید.
اثر رنگ زدن اسپرینکلر آتش نشانی بر عملکرد آن
اسپرینکلر آتش نشانی یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل و اطفای حریق به صورت اتوماتیک است. در 100 سال اخیر سیستم اطفای حریق اسپرینکلر ابزاری غیرقابل جایگزین برای کنترل و اطفای آتش سوزی بوده‌اند. اسپرینکلرها کارآمدترین، ساده‌ترین و ارزان‌ترین روش برای کنترل و اطفای آتش سوزی قبل از گسترش آن در محیط‌های مختلف هستند.
توضیح کوتاهی در مورد کارکرد صحیح اسپرینکلر
آتش یکی از عناصر مهم طبیعت است که نقشی اساسی در توسعه تمدن بشری داشته است. اما همین آتش مانند بسیاری از ابزارهای مفید دیگر، می‌تواند یک شمشیر دولبه باشد. آتش اگر از کنترل خارج شود، می‌سوزد و می‌سوزاند. طبیعت آتش به گونه‌ای است که به سرعت گسترش می‌یابد. پس هرچه زودتر برای کنترل آن اقدام کنیم، راحت‌تر می‌توانیم آتش سوزی را اطفا کنیم. اسپرینکلر این کار را به بهترین روش انجام می‌دهد.
با شروع آتش سوزی در گوشه‌ای از ساختمان، حرارت ناشی از آن به سمت بالا صعود می‌کند و در نزدیکی سقف تجمع می‌کند. یعنی همان جایی که اسپرینکلر آتش نشانی حضور دارد. تجمع حرارت باعث افزایش دما در اطراف اسپرینکلر می‌شود. هر اسپرینکلر دارای دمای کاری مشخصی است. بخش حساس به دمای اسپرینکلرها (شیشه‌ای یا فلز ذوب شونده) در دمای مشخصی واکنش نشان داده و اسپرینکلر را فعال می‌کند.
جانمایی اسپرینکلرها در بناهای مختلف با توجه به سطح خطر، نوع بنا، نوع اسپرینکلر مورد استفاده و… انجام می‌گردد. اما اصل کلی در فاصله گذاری، پوشش دهی کامل تمام بنا جهت جلوگیری و اطفای هر گونه آتش سوزی در مراحل اولیه خواهد بود.
الزامات آیین نامه‌ای در مورد رنگ کردن اسپرینکلرها
بند 5.4.1.6 استاندارد NFPA25 می‌گوید: “ایجاد هرگونه تغییری مانند رنگ کردن، پوشش (آبکاری) یا تزئین بر روی اسپرینکلرهای آتش نشانی بعد از تحویل آن توسط تولید کننده، ممنوع است”.
در عبارت فوق استاندارد NFPA25 ایجاد هرگونه تغییر روی اسپرینکلرها را فقط برای تولید کننده مجاز می‌داند. یعنی بعد از اتمام فرآیند تولید و نصب اسپرینکلرها، رنگ زدن اسپرینکلر (یا هر تغییر دیگری) توسط مصرف کننده مجاز نیست.
بند 5.2.1.1.1 از همین استاندارد نیز بر تعویض اسپرینکلرهای رنگ شده تاکید دارد. همچنین انواع قاب اسپرینکلر نیز فقط باید توسط تولید کننده رنگ یا آبکاری شوند.
این بندهای آیین نامه‌ای و تاکید بسیار زیاد NFPA بر روی رنگ نکردن اسپرینکلر و قاب آن حتما دلیل مهمی دارد. پس با ما همراه باشید.
چرا اسپرینکلر آتش نشانی نباید رنگ شود؟
اسپرینکلر ابزاری ایمنی و آتش نشانی است. همانطور که می‌دانیم تقریبا تمامی ابزارهای آتش نشانی و اطفای حریق به جهت سروکار داشتن با امنیت جان و دارایی انسان‌ها، اهمیت و حساسیت بالایی دارند. این حساسیت و دقت باید در تمام مراحل طراحی و تولید این ابزارها توسط تولید کنندگان معتبر صنف آتش نشانی نیز باید لحاظ شود.
در ابتدای این مطلب گفتیم که اسپرینکلرهای آتش نشانی مجهز به یک بخش حساس به حرارت هستند. این قسمت از اسپرینکلر به دلیل کارکرد و نقش آن در واکنش اسپرینکلر به حوادث آتش سوزی، حساسیت و ظرافت خاصی دارد. هرگونه ضربه یا مانع که جلوی انتقال حرارت مستقیم ناشی از آتش سوزی را بگیرد، می‌تواند عملکرد اسپرینکلر و فعال شدن به موقع آن را دچار اختلال کند.
در مقاله هفته قبل نیز یکی دیگر از عوامل اختلال در عملکرد اسپرینکلر را بررسی کردیم. در آنجا گفتیم که تجمع لایه‌های گردوغبار، ذرات معلق و دوده چقدر می‌تواند باعث اختلال در عملکرد صحیح اسپرینکلر گردد.
رنگ زدن اسپرینکلرها می‌تواند اثرات منفی زیر را داشته باشد:
جلوگیری از انتقال حرارت مناسب به حباب شیشه‌ای: رنگ زدن اسپرینکلر و حباب شیشه‌ای آن همانند یک لایه ضخیم گردوغبار، مانع انتقال مناسب حرارت به آن شده و باعث دیرکرد و اختلال در واکنش به موقع اسپرینکلر هنگام حوادث حریق می‌شود.
جلوگیری از بازشدن کامل مجرای اوریفیس: با رنگ زدن اسپرینکلر و قاب آن، پوششی جدید تمام درزها و خلل و فرج اتصالات اسپرینکلر را می‌پوشاند. یکی از اجزای اسپرینکلر، درپوش فنردار آن است که توسط حباب شیشه‌ای بر روی اوریفیس (محل خروج آب) محکم می‌شود. فرآیند رنگ شدن اسپرینکلر باعث ایجاد خاصیت چسبندگی در محل اتصال درپوش به بدنه اسپرینکلر می‌شود. همین عامل شاید باعث تاخیر در واکنش به موقع اسپرینکلر در هنگام حادثه شود.
عدم شکستن کامل حباب شیشه‌ای رنگ شده: وقتی اسپرینکلری به اشتباه رنگ می‌شود، ضخامت بدنه حباب افزایش یافته و پوششی اضافی آن را فر می‌گیرد. پس در هنگام شکستن حباب شیشه‌ای ناشی از حرارت آتش سوزی، عاملی اضافه علاوه بر دیواره حباب شیشه‌ای برای شکستن آن ایجاد می‌شود.
پس نیروی ناشی از انبساط حرارتی مایع داخل حباب اسپرینکلر، علاوه بر دیواره حباب شیشه‌ای باید بر عامل اضافه‌ای (پوشش رنگ) غلبه کند تا اسپرینکلر فعال شود. همین موضوع باعث اختلال در عملکرد اسپرینکلر خواهد شد.
اختلال در عملکرد مناسب دفلکتور (پخش کننده آب): رنگ زدن اسپرینکلر ممکن است شیارهای پخش کننده آب بر روی آتش را مسدود کند. این اتفاق باعث جلوگیری از پاشیدن مناسب آب بر روی آتش شده و تاثیرگذاری اسپرینکلر را کاهش قابل ملاحظه‌ای می‌دهد.
بازخوانی یک گزارش
آزمایشگاه تخصصی اطفای حریق DYNE در ایالت مینه سوتای آمریکا در سال 2018 آزمایشی برای بررسی اثر منفی رنگ شدن اسپرینکلرها بر روی عملکرد صحیح آنها به انجام رساند. در این آزمایش اسپرینکلرها در یک وان آب با دمای قاب تنظیم در معرض دمای بالا قرار می‌گرفتند.
یک گروه از اسپرینکلرها به عنوان گروه کنترل تعیین شده و بدون هیچگونه تغییری مورد آزمایش قرار گرفتند. گروه دیگر تماما رنگ شده بودند.
این آزمایش نشان داد که بیش از نیمی از اسپرینکلرهای رنگ شده به طور کامل فعال نشده بودند. نقص در نوع پروفایل پاشش، کاهش دبی آب خروجی از اوریفیس، عدم جدا شدن کامل درپوش اوریفیس به هنگام فعال شدن اسپرینکلر و حتی در مواردی فعال نشدن اسپرینکلر، از جمله مشکلاتی بودند که در تست نمونه‌های رنگ شده اسپرینکلر مشاهده شد.
اما چه راهکاری وجود دارد؟
مطابق استاندارد NFPA25، اسپرینکلرها و قابهایی که توسط فردی غیر از تولید کننده رنگ می‌شوند حتما باید تعویض شوند. این استاندارد توصیه می‌کند که اسپرینکلر و قاب جدیدی که برای جایگزینی مدنظر هستند، حتما باید نوع و برند یکسانی با اسپرینکلرهای معیوب داشته باشند.
در غیر این صورت ممکن است عملکرد یکپارچه سیستم اسپرینکلر ممکن است دچار اختلال شود. پاک کردن صورت مسئله شاید در کوتاه مدت راهکاری مناسب باشد؛ اما ریشه یابی و حل مشکلات به صورت اساسی، در طولانی مدت باعث جلوگیری از هدر رفت هزینه و زمان خواهد شد.
در یک رویکرد کلان، باید آگاه سازی بیشتری در مورد استفاده صحیح از اسپرینکلرها و سایر تجهیزات آتش نشانی صورت گیرد. آگاه سازی در طولانی مدت باعث فرهنگ سازی می‌شود. فرهنگ استفاده صحیح از ابزارهای ایمنی و آتش نشانی همان حلقه گمشده مشکلاتی از این دست خواهد بود.
مطالب اخیر آریاکوپلینگ: